دیوار گرگان که با نام های سد اسکندر، سد سکندر، سد پیروز، سد انوشیروان، قزل آلان، مار سرخ شناخته می شود با جهت غربی- شرقی از خط ساحلی دریای خزر در نزدیکی روستای صفا ایشان، شهرستان گمیشان شروع شده و در امتداد کرانه های شمالی- جنوبی رودخانه گرگانرود که نقش مهمی در ساخت دیوار گرگان داشته، ادامه یافته و با عبور از بخش ترکمن صحرا به سمت شهر جدید فراغی و کوه پیشکمر امتداد دارد سپس با وقفه ای در حدود 3 کیلومتر از بالای کوه عرب داغ به سمت جنوب و دره خوجه طوق که به رودخانه گرگانرود منتهی می شود 

به استناد مدارک مکتوب تاریخی عده ای ساخت دیوار گرگان را به هخامنشیان و برخی هم به اسکندر مقدونی(330 پیش از میلاد) نسبت می دهند اما آنچه مسلم است اینکه دیوار در زمان لشکرکشی اسکندر مقدونی به ایران هنوز بنیاد و درست نشده بود. تعدادی از مورخان معتقدند دیوار گرگان، به عنوان طولانی ترین مانع باستانی همزمان با دیوار بزرگ چین و به تبعیت از آن در برابر یورش بیابانگردان واحه های آسیای مرکزی احداث شده است 

بر اساس بررسی های اولیه باستان شناسی و مطالعات عکس های هوائی توسط پژوهشگران و باستان شناسان بخش اعظم مسیر تقریبا" 200 کیلومتری دیوار گرگان به مرور زمان دستخوش تغییرات و تخریب زیادی شده که شناخت دقیق عظمت و شکوه دیوار را دچار مشکل نموده است، پراکندگی قطعات آجرهای خرد شده در طول مسیر حرکت دیوار و عوارض مصنوعی بجامانده بیانگر عرض 10 متری دیوار در دشت گرگان و ترکمن صحرا است که منابع مکتوب تاریخی نیز بر این موضوع تاکید دارند. 

خندق به عنوان متداول ترین سیستم دفاعی در نبردهای نظامی از گذشته تا به امروز در استراتژی نظامی کاربرد داشته و دارد. خندق دیوار گرگان به موازات دیوار از سواحل دریای خزر تا کوههای پیش کمر در شرق بلافاصله درضلع شمالی دیوار حفر شده است. عرض خندق در طول مسیر 200 کیلومتری دیوار گرگان بین 30 متر در نواحی پست و هموار تا 10 متر در نواحی کوهستانی با عمق 3 تا 5 متر است.

لازمه احداث دیواری عظیم و با شکوه ، تهیه  و تولید مصالح مقاوم در برابر حملات دشمن و عوامل جوی مخرب و باد و باران های موسمی دشت گرگان است که بنابه تجربیات معماران و غنای فرهنگی و تاریخی گذشتگان ایران زمین، کاری بس سهل و آسان بوده است. در بررسی های باستان شناسی در مسیر دیوار گرگان و با مشاهده جوش های کوره در روی زمین، بیش از صدها کوره آجرپزی بصورت پراکنده و متمرکز در ضلع جنوبی دیوار گرگان و گاها" حاشیه رودخانه گرگانرود شناسائی شد 

آب مایه آبادانی و تداوم زندگی و حیات و عامل مهم بقای ملت ها و حیات وحش و از عوامل نزاع و کشمکش و درگیریهای خونین از ابتدای خلقت بوده و هست و پیش بینی می شود جنگ آینده ملت ها جنگ آب خواهد بود. رودخانه گرگانرود به عنوان مهمترین عنصر تامین آب فعالیت های کشاورزی و اقتصادی دشت گرگان از دیرباز مورد توجه جوامع انسانی مستقر در مراتع و دشت های وسیع از گذشته تا به امروز است. 

احداث دیوار و حفرخندق و آبگیری آن به عنوان بخشی از استحکامات دفاعی، در اهداف نظامی جزو موانع بازدارنده و پیشگیری از هجوم غافلگیر کننده دشمن محسوب می شود که با وجود حضور سربازان هیچگاه غیرقابل نفوذ نبوده و نیست و همواره در معرض تهدید است. از اینرو به منظور حفاظت بیشتر و پشتیبانی بهتر از فرماندهان و سربازان دیوار ناگزیر احداث قلعه های نظامی به فراخور نقاط استراتژیک و قابل نفوذ و حساس و آسیب پذیر و تسریع در اقدامات پشتیبانی و جایگزینی سربازان و تعقیب و گریز دشمن در مواقع اضطراری، احداث قلعه های نظامی در کنار دیوار و یا مجاور آن و نقاط امن و دور از دسترس سریع دشمن ضروری به نظر می رسد.

در امتداد دیوار بزرگ گرگان و با فاصله نچندان دور از آن قلعه شهر های کوچک و بزرگ دوره ساسانی باقی مانده است، براساس بررسی میدانی و ژئوفیزیکی و کاوش های باستان شناسی بیشتر این قلعه شهرها در اوایل امپراتوری ساسانی شکل گرفته و به عنوان پادگان های نظامی جهت آموزش سربازان احداث و سپس مسکونی و .... شده و تا سده های میانی دوره اسلامی مورد استفاده بوده اند. 

بررسی اسناد تاریخی و شواهد باستان شناختی بیانگر آن است که ساخت دیوار گرگان کاری عجولانه در برابر فشار دشمن نبوده، بلکه بر اساس یک اسلوب مهندسی و اقدامی از قبل طراحی شده در برابر خطرات و تهدیدات احتمالی اقوام مهاجم نواحی شمال ایران بزرگ بوده که به صورت ناپیوسته به سمت سرزمین ایران هجوم آورده و اموال مردم را غارت می کردند. ساخت دیوارهای گرگان، تمیشه، دربند قفقاز توسط ساسانیان در حاشیه دریای خزر و احداث قلعه شهرهای نظامی پیرامون این کمربند طولانی از نواحی شرقی ایران و امتداد آن تا سواحل غربی دریای خزر و مدیریت این مراکز نظامی بدون